KİTAP İNCELEMESİ
***
KİTAP ADI: UNUTULMUŞ BİR CEMAAT /MANİSA YAHUDİLERİ
KİTAP YAZARI: FERİDUN M. EMECEN
***
“Yeryüzünde ne kadar
Yahudi kovulmuşsa hepsi doğru Türkiye’ye koşuyordu”.
H. Demschvvam,
1553-1555.
İstanbul ve Anadolu'ya Seyahat Günlüğü.
***
Kitabın ana kaynağı Bodrumlu Yahudi Avram Galanti’dir…
***
Fatih döneminde, Almanya’dan gelen bir grup Yahudi de
Osmanlı topraklarına yerleştirildiler (1470)… II. Beyazid
döneminde, 1492'de İspanya’dan ve 1497'de Portekiz'den kaçan yüz binlerce
Yahudi Osmanlı topraklarına kabul edilerek yerleştirildi…
Osmanlı topraklarına gelmelerine müsaade edilen Yahudilerin
bir kısmı Manisa iline iskân ettirildi…
Yahudilerce Osmanlı topraklarının tercih ediliş sebebi ise,
bazı tarihçilere göre Osmanlı’nın Yahudilere toleranslı davranmalarından ileri
gelmekteydi…
Bu tercihte bazı Yahudi guruplarının özel sebepleri de
bulunuyordu…
İslamiyet’in hâkim olduğu topraklarda hiç bir baskı ile
karşılaşmaksızın rahatça eski dinlerine dönebiliyorlardı...
Yahudilerin sürgünü
sırasında Papalık, İspanya, Macaristan, Fransa ile ittifakta bulunmuş,
II. Beyazıt
zamanında Osmanlı topraklarına intikal etmiş Yahudileri katletmek için İspanyol
donanması İzmir'e kadar uzanıp Çeşme'yi basmıştı…
(İspanyollar
Yahudileri tanıdı da biz tanıyamadık mı?)
***
Osmanlı ülkesinde 1492'den sonraki göçlerden önce de Yahudi
topluluklarının yaşadıkları bilinmektedir…
1492'den sonra Osmanlı ülkesine yönelik Yahudi göçleri
başladığında Batı
Anadolu'da önemli bir siyasi merkez olma özelliğini kuvvetle
sürdüren Manisa'da Yahudilerin bulunup bulunmadığına dair elde kesin bilgiler
yoktur…
Ancak kaynaklarda, İspanyol sürgünlerinden önce Manisa’da
100 civarında Yahudi aile olduğu yazılmaktadır…
Manisa'da Yahudi varlığına dair kesin bilgiler genel göçten
yirmi-otuz yıl sonra yapılan sayımın sonuçlarını ihtiva eden 1531 tarihli
tahrir defterinde yer almaktadır…
Yahudilerin ikamet için Manisa’yı tercih etmelerinin
nedeni, siyasi bir merkez özelliği
taşımakta ve adeta ikinci bir payitaht durumunda bulunmasındandır…
Siyasi merkez özelliği yanında Manisa'nın yeni göçmenleri
cezbeden bir başka neden, gelişmeye müsait küçük sanayi ve bunu destekleyen alt
yapısı, hammadde kaynaklarının bol miktarda bulunması, buna dayalı ticaretin
imkânlarının uygunluğu olmalıdır…
Manisa, Tire, Bursa, hatta Afyon ve Balıkesir gibi
şehirlerarasında Yahudi gurupları yakın bir irtibat halindedirler…
Bu durum söz konusu şehirlerdeki Yahudi guruplarının
birbirlerini tanıdıklarını ve belki de aynı yerden beraber geldiklerini, gurup
gurup zikredilen şehirlere dağıldıklarını hatıra getirmektedir…
Dokumacılıkta çok
mahir usta olan Selanik Yahudileri Manisa'ya göç ederler…
(Selanik’ten
Manisa’ya giden Sabetay Sevi burada beklediği ilgiyi bulamaz…)
1534-1535 tarihli
bir sicil kaydında, Yahudilerin Osmanlı Devletine “cizye” vergileri dışında bir
de
“rav akçesi” denilen
toplu bir vergi daha öderlerdi…
Yahudi cemaatinin
dışa kapalı bir toplum yapısı özelliği gösterip kendi bünyeleri içindeki basit
hukuki davaları kendilerinin hallettiklerini, ancak büyük ve çözümlenmesi zor
davalar için kadıya başvurdukları bilinmektedir…
Osmanlı tahrir
memuru Yahudi adları kendi alışık olduğu şekilde yazmakta mahzur görmemiştir.
Bu durum Yahudilerin
de bir ölçüde işine gelmiş olmalıdır…
Süleyman, Yahya,
Yusuf, İbrahim, İsmail, İshak, Davut, Musa,
Yakup, Şuayip gibi
adlar çok sık geçer...
Bunun yanı sıra
kendilerine has adlar arasında Hayim, Menahim, Mayer, İbn Yamin, Şemuyel,
Yehuda Kabay, Şebat, Gabon, Tayon, Karmoli, Kanon, Malon, Malahoran,Uman,
Franko, Ayasafon, Elayon, Marsila, Eruh gibi isimlere de tesadüf edilmektedir…
Manisa Yahudileri
genelde kumaş imalatı ve satıcılığı, hububat, kuru meyve ticareti, şarap
imali ve pazarlaması
gibi kollarda çalıştıkları tespit edilmiştir...
Bir kısmı da
terzicilik, kasaplık yapmaktaydı…
Evlerini kiraya
veren Yahudilerin meslekleriyle aldıkları kiralar aşağıda belirtilmiştir…
1) Avram, Çavuş, bir
kıt’a menzili kirada (200 kuruş)
2) Nişin, Kazzaz,
bir kıt’a menzil kirada (60 kuruş)
3) Isak, Cerci, bir
kıt’a menzil kirada (30 kuruş)
4) Morinyo, Kazzaz,
bir kıt’a dükkân (48 kuruş)
5) Yuda,
Manifaturacı, bir menzil (130 kuruş)
6) Samuel, Kazzaz,
bir menzil (120 kuruş)
7) İsrael, Kazzaz,
bir menzil (100 kuruş)
8) Davit, Cerci, bir
menzil (30 kuruş)
9) Salamon,
Billurcu, iki menzil (150 kuruş)
10) Avram, Tüccar,
iki dükkân (400 kuruş)
11) Yuda,
Manifaturacı, bir menzil odası (150 kuruş), iki dükkân (600 kuruş)
12) Yuda, Kazzaz,
bir dükkân (250 kuruş)
13) Murdehay, Terzi,
bir menzil (50 kuruş)
14) İsrael, Kazzaz,
bir dükkân (120 kuruş)
15) Avram,
Manifaturacı, bir dükkân (250 kuruş), bir menzil (100 kuruş)
16) Yasef, Cerci,
bir menzil (50 kuruş)
17) Mayer, Kazzaz,
bir menzil (150 kuruş)
18) Yakov,
Manifaturacı, bir dükkân (200 kuruş)
19) Rabino,
Hahamoğlu, bir dükkân (50 kuruş)
Yukarıdaki listeye
bakıldığında, bunların kazzaz (ipekli imalatçısı),manifaturacı, cerci (gezici
bakkal), billurcu (camcı, cam eşya satıcısı), terzi gibi mesleklere mensup
oldukları dikkati çekmektedir...
***
Yunan işgali ve
Manisa’nın yanması birçok Yahudi ailenin Avrupa ve Amerika’ya gitmelerine neden
olmuştur…
***
NOT: Mübadele de
Ermeni ve Rumlar gönderilirken Yahudiler (özellikle Selanik Yahudileri)
Türkiye’ye getiriliyordu…
Soyadı kanunundan
sonra hakikaten Türkiye Yahudilerinde olduğu gibi Manisa Yahudileri de
kayıplara karıştı(!)
Bir kenarda
unutuldular; ama koskoca Osmanlı İmparatorluğunu yıktılar…
Tarihçinin söylediği
ifadeye ufak bir değişiklik yapmak gerekiyor!
“YERYÜZÜNDE NE KADAR
YAHUDİ KOVULMUŞSA HEPSİ OSMANLI DEVLETİNİ YIKMAYA KOŞUYORDU”.
