01 Şubat, 2025

ÇAĞDAŞ DEVRİM YOBAZLARI


 

KİTAP İNCELEMESİ

***

KİTAP ADI:  ÇAĞDAŞ DEVRİM YOBAZLARI

KİTAP YAZARI:  SADIK ALBAYRAK

***

Sadık Albayrak, Trabzon’a bağlı Çaykara kazasının Yenice Köyü'nde doğdu…

Trabzon Cudibey İlkokulu'nu bitirdikten sonra, İmam-Hatip Okulu'na girmiştir

Daha sonra, 1962 yılında İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü'ne girmiş ve bu okuldan mezun olmuştur...

Eğitim hayatının ardından, 1964-1967 yılları arasında Sultanahmet Camii'nde "Kürsü Vaizliği" yapmıştır...

Askerlik görevini tamamladıktan sonra, 1970 yılında İstanbul Müftülüğü Şer'i Siciller Arşivi'ne "uzman" olarak atanmıştır...

Bu görevde 8 yıl kalmıştır...

***

Albayrak,Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ve erken yıllarındaki siyasi ve ideolojik mücadeleleri, çeşitli entelektüel ve siyasi figürlerin hayatlarını ve düşüncelerini inceleyerek ele alıyor…

İttihat ve Terakki'den Cumhuriyet dönemine uzanan süreçte, Kemalist ideolojiye karşı çıkan ve destekleyen farklı grupların (İslamcılar, sosyalistler, masonlar vb.) çatışmaları ve etkileşimleri inceleniyor…

Devrimin getirdiği değişimler, din, ulus, laiklik gibi temel kavramların tartışmaları ve bu tartışmaların edebiyata ve medyaya yansımaları metnin odak noktasını oluşturuyor...

Kitap, bu dönemdeki önemli şahsiyetlerin biyografileri ve yazılarından alıntılarla tarihsel bir anlatım sunuyor…

 

Kitapta ele alınan ideolojik çatışmalar:

1-Batıcılık-Yerli Sosyalist Milliyetçilik Çatışması:

Batıcıların hükümet erkânı ile "Yerli Sosyalist-Milliyetçi" yeni bir akımı hayata geçirme çabası içinde oldukları belirtiliyor...

Bazı kesimlerin Batı etkisine karşı yerli ve milli bir duruş sergileme arayışını gösteriyor…

Dolaysıyla bu durum, aşırı solcularla aralarının açılmasına neden olmuştur...

2-Devletçilik-Liberalizm/Kapitalizm Çatışması:

Kadro dergisi etrafında toplananların devletçiliği savunması, liberal ve kapitalist sistemin iflas ettiğini telkin etmeleri, bu iki ideoloji arasındaki çatışmayı ortaya koyuyor…

Şevket Süreyya Aydemir gibi isimlerin Moskova'dan döndükten sonra komünizmden uzaklaşarak devletçiliğe sığınmaları, bu ideolojik değişimin bir örneğidir...

Ancak bu devletçilik anlayışının, İsmet Paşa ve Atatürk'ün devletçilik anlayışından farklı olduğu vurgulanıyor...

3-İslamcılık-Laiklik Çatışması:

Laik devlet yapısına karşı dini hassasiyetleri savunan kesimlerin tepkileri dile getiriliyor...

İmam-Hatip okullarının açılması tartışmaları, dinin devlet işlerinden ayrı tutulması ilkesine karşı çıkanların varlığını gösteriyor...

Ayrıca, bazı kişilerin dinde "reform" istemesi, dini değerlere bağlı kesimlerin tepkisini çekiyor...

Şeref Aykut'un Kemalist ideolojiyi yorumlarken, bu ideolojinin dinin yerine geçtiğini ve ekonomik temellere dayandığını belirtmesi de, laiklik-İslamcılık çatışmasının bir boyutunu oluşturuyor...

4-Sol-Sağ Çatışması:

Farklı dönemlerde "sol" ve "sağ" olarak adlandırılan gruplar arasındaki ideolojik farklılıklar ve çatışmalar çeşitli örneklerle anlatılıyor...

Örneğin, bazı kişilerin başlangıçta "aşırı sol"a karşı cephe alması, sonradan sosyalizme yönelmesi, bu ideolojik yelpazedeki farklılıkları gösteriyor…

 Ayrıca, bazı yazarların hem sol hem de sağ kesimlerden tepki alması ve bazı gazetelerin farklı ideolojileri aynı anda desteklemesi, dönemin ideolojik çeşitliliğini ve kutuplaşmayı ortaya koyuyor...

5-Cumhuriyetçilik-Monarşi Yanlısı Tutumlar:

Cumhuriyet'in ilanından sonra monarşiyi savunan veya Cumhuriyet'in bazı uygulamalarına karşı çıkan kesimlerin varlığına işaret ediliyor...

Özellikle İstiklal Mahkemeleri'nin faaliyetleri sırasında yaşananlar, bu çatışmanın bir yansıması olarak görülebilir...

6-Gelenekselcilik-Yenilikçilik Çatışması:

Özellikle dil ve eğitim alanlarında geleneksel yapılar ile yeni yaklaşımlar arasındaki çatışma vurgulanıyor...

Örneğin, Latin harflerinin kabulüne karşı çıkılması, bu çatışmanın bir örneği...

Ayrıca, bazı eğitimcilerin geleneksel eğitim kurumlarını eleştirmesi ve modern eğitim yöntemlerini savunması, bu ideolojik ayrışmanın bir başka göstergesi…

7-Türkçülük-İslamcılık Çatışması:

Osmanlıcılık ve İslamcılık akımlarının, Türk milliyetçiliği ile nasıl bir çatışma içinde olduğu anlatılıyor... 

Bazı düşünürlerin Türk kimliğini dinsel bağlardan ayrı bir şekilde tanımlamaya çalışması, bu çatışmanın önemli bir boyutunu oluşturuyor...

Bu ideolojik çatışmalar, Türkiye'nin yakın tarihinde yaşanan siyasi ve sosyal dönüşümlerin önemli bir parçası olarak karşımıza çıkıyor…

Bu çatışmaların farklı boyutlarını ve dönemin aydınları ile siyasetçilerinin bu çatışmalar içindeki konumlarını detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır...

***

Kitapta ele alınan bazı önemli tarihsel şahsiyetler:

Mustafa Kemal Atatürk:

Atatürk'ün Milli Mücadele'deki rolü, Cumhuriyet'in kuruluşu ve inkılaplarındaki liderliği sıkça vurgulanmaktadır...

Özellikle, onun devrimci kişiliği, ülkenin modernleşmesi için yaptığı çalışmalar ve bazı konulardaki kararlılığı üzerinde durulmaktadır...

İsmet İnönü:

Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki rolü ve bazı siyasi tartışmalardaki pozisyonu ele alınmaktadır...

Özellikle, onun devletçilik anlayışı ve bazı konulardaki farklı bakış açıları belirtilmektedir...

Ali Şükrü Bey:

Milli Mücadele döneminde Mustafa Kemal'e karşı çıkanlardan biri olarak bahsedilmektedir... 

Fikirlerinin çeşitliliği ve muhalif duruşu vurgulanmaktadır...

Ayrıca, cenaze törenindeki intikam çığlıkları ve sevenlerinin onu anma çabaları da belirtilmektedir...

Kazım Karabekir:

Milli Mücadele'deki rolüne ve bazı konulardaki farklı görüşlerine değinilmektedir...

Enver Paşa:

Bazı kesimlerin Enver Paşa'ya olan hayranlığı ve Milli Mücadele'deki farklı tutumları sebebiyle eleştirildiği görülmektedir...

Ziya Gökalp:

Türkçülük düşüncesine yaptığı katkılar ve dönemin olayları karşısındaki endişeleri dile getirilmektedir...

Fevzi Çakmak:

Fevzi Çakmak'ın "İnsan Hakları Cemiyeti" ile ilişkisi ve bu cemiyetin komünist taktikler uyguladığı iddiası dile getirilmektedir...

Şevket Süreyya Aydemir:

Lenin kitabı nedeniyle mahkûm olduğu ve daha sonra devletçilik anlayışına yöneldiği belirtilmektedir...

Ayrıca, "Kadro" dergisiyle olan bağlantısı ve bu derginin ideolojik duruşu hakkında bilgiler verilmektedir...

Yakup Kadri Karaosmanoğlu:

 "Kadro" dergisinin asıl sahibi olduğu, ancak isminin resmen geçmediği ifade edilmektedir... 

Materyalist bir zihniyetle Türk İnkılabının ideolojisini izah etmeye çalıştığı belirtilmektedir…

Burhan Asaf Belge:

Basın-Yayın'da çalıştığı, devletçi anlayışa kapı aralamak istediği ve Yakup Kadri'nin eniştesi olduğu belirtilmektedir...

Ayrıca, para meselesinden dolayı mahkûm olduğu ve eskiyi eleştirdiği ifade edilmektedir...

Halide Edip Adıvar:

"Ateşten Gömlek" eseri ve tiyatro alanındaki çalışmalarıyla anılmaktadır...

 Ayrıca, İslam düşüncesi ve işgalci zihniyeti hakkındaki görüşlerine de değinilmektedir...

Recep Peker:

İnkılâpların zor kullanılarak yapılması gerektiği yönündeki düşüncesi belirtilmektedir...

Hasan Ali Yücel:

Felsefe bilgisi ve eğitim alanındaki çalışmaları ele alınmakta, ayrıca Atatürk ile arasında geçen bir diyalog ve bazı eleştirilere de yer verilmektedir...

Celal Nuri İleri:

Latin alfabesi ve Türkçülük konularındaki çalışmaları ve Güneş Dil Teorisi'ndeki rolüne değinilmektedir...

Ayrıca, Nazım Hikmet'in affı için çabaladığı belirtilmektedir...

Mim Kemal Öke:

Masonluğu ve bu konudaki faaliyetleri ele alınmaktadır...

Ali Canip Yöntem:

"Tanin" gazetesindeki yazıları, edebiyat alanındaki çalışmaları ve bazı tartışmalardaki rolü üzerinde durulmaktadır...

Yusuf Ziya Ortaç:

"Beş Hececiler"den olduğu ve edebiyat alanındaki çalışmaları belirtilmektedir...

Aynı zamanda, "Güneş" dergisinde çıkan bir şiirine ve evlilik hakkındaki görüşlerine de yer verilmektedir...

Enis Behiç Koryürek:

Şiirleri ve Türkçülük anlayışı anlatılırken, son dönemlerinde Demokrat Parti'ye katılması ve mistik yönü belirtilmektedir...

Mithat Cemal Kuntay:

Edebiyat alanındaki çalışmaları, Mehmet Akif ile olan dostluğu ve "Anadolu askerine" seslenişi anlatılmaktadır...

Necip Ali Küçüka:

İstiklal Mahkemeleri'ndeki savcılık görevi ve İzmir Suikastı davasındaki rolü belirtilmektedir...

Sedat Simavi:

Türk basınının "baba"sı olarak nitelendirildiği ve dergicilikteki başarıları ele alınmaktadır...

Hüseyin Avni:

Ali Şükrü'ye olan hayranlığı ile bahsedilmektedir...

Ahmet Ferit Tek:

"Hizb-i Terakki"yi kurması ile bahsedilmektedir...

Bu şahsiyetlerin yanı sıra, kitapta Şeyh Sait gibi önemli figürlere de değinilmektedir...

Bu şahsiyetlerin hayatları, fikirleri ve eylemleri üzerinden dönemin ideolojik çatışmaları ve siyasi olayları daha iyi anlaşılmaktadır...

***

Kitapta işlenen bazı önemli siyasi olaylar:

Rejim Tartışmaları ve Hükümet Buhranları:

Kitapta, Türkiye'de yaşanan rejim tartışmaları, hükümet buhranları ve temel kurallar konusundaki uyumsuzluklar ele alınmaktadır…

 Bu durumun, ülkedeki aydınları ve düşünen insanları köklü çözümler aramaya ittiği belirtilmektedir...

İstiklal Mahkemeleri'nin Faaliyetleri:

Kitapta, İstiklal Mahkemeleri'nin devrimleri yerleştirmek ve ülkeye sükûnet getirmek amacıyla kurulduğu ve bu mahkemelerin Adana Valisi Hilmi Bey'in davasına baktığı, asker kaçakları sorununu çözmeye çalıştığı ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kapattığı belirtilmektedir...

Ayrıca, gazetecileri yargıladığı, komünistlere gözdağı verdiği, İzmir Suikastı ve Şapka Kanunu davalarında yetkilerini kullanarak muhalif liderleri susturduğu ifade edilmektedir...

Mahkeme başkanının ruh halinin Makedonya'daki komitacılardan etkilendiği ve adeta idamları seyretmekten zevk aldığı vurgulanmaktadır...

Mahkemelerde yaşanan hukuksuzluklar ve verilen ağır cezalar da kitapta yer almaktadır...

Şeyh Sait İsyanı:

Kitapta, Şeyh Sait İsyanı sırasında askeri isyana teşvik edici yazılar yazmakla suçlanan aydınların yargılanması ele alınmaktadır...

Bu isyanın bastırılması ve isyancılara verilen cezalar da anlatılmaktadır...

İzmir Suikastı:

Kitapta, Atatürk'e yönelik İzmir Suikastı girişimi ve bu suikastın ardından yapılan yargılamalar detaylı olarak anlatılmaktadır...

Suikastın arkasında İttihatçılar ve onlardan yana olanların bulunduğu iddia edilmektedir...

Ayrıca, bu suikast girişiminin ardından çok sayıda kişinin idam edildiği ve sürgüne gönderildiği ifade edilmektedir...

Şapka Kanunu ve Tepkiler:

Kitapta, Şapka Kanunu'nun çıkarılması ve bu kanuna gösterilen tepkiler de ele alınmaktadır...

Şapka giymediği için yargılananlar ve bu süreçte yaşananlar anlatılmaktadır...

Şapka olayının, devrimlere karşı çıkanlara verilen cezaların bir örneği olduğu belirtilmektedir...

Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri:

Kitapta, Serbest Fırka'nın kurulması ve bu süreçte yaşananlar da yer almaktadır...

Gazi'nin, Serbest Fırka ile ortaya çıkan "yobazlığa" karşı çıktığı ifade edilmektedir...

Mecliste iki parti olduğu dönemde yaşanan çekişmeler ve Türk yapısının solcu olduğu iddiası da belirtilmektedir...

Tan Olayları:

Kitapta, Tan gazetesi ve çevresindeki solcuların faaliyetleri, gençlik kesiminde çıkan karşıt eylemler ve "Tan Olayları" olarak bilinen tahribatlar anlatılmaktadır...

Varlık Vergisi ve Gayrimüslimlere Yönelik Baskılar:

Direkt olarak Varlık Vergisi'nden bahsedilmese de, azınlık psikolojisi içinde bazı kimselerin fikir özgürlüğü ve inanç serbestiyetini kullandığı belirtilmiştir…

Ayrıca, gayrimüslimlerin ülkedeki bazı olaylarda suçlu bulunması ve sürgüne gönderilmesi gibi konulara da değinilmektedir…

Cumhuriyetin İlanı ve Sonrası:

Cumhuriyetin ilanının ardından yapılan seçimler, Lozan'ın onaylanması süreci ve bu süreçte yaşanan tartışmalar yer almaktadır...

Özellikle, Misak-ı Milli'nin Lozan'da kabul edilenlerle karşılaştırılması ve bu durumun bazı kesimlerde yarattığı hayal kırıklığı vurgulanmaktadır...

Cumhuriyetin ilanından sonra ülkenin Türkleştirilme çabaları ve bazı kurumların yeniden yapılandırılması da kitapta ele alınan konular arasındadır...

Darbe Girişimleri:

Kitapta, bazı kişilerin cunta ile temas kurarak hükümeti devirme girişiminde bulundukları anlatılmaktadır...

Özellikle, Aydın Doğan'ın bu süreçteki rolü ve tutarsız davranışları vurgulanmaktadır...

Bu siyasi olaylar, Türkiye'nin yakın tarihini şekillendiren önemli dönüm noktalarıdır ve kitap, bu olayları farklı açılardan ele alarak okuyucuya sunmaktadır…