KİTAP İNCELEMESİ
***
KİTAP ADI: SANATIN İCADI
KİTAP YAZARI: LARRY SHİNER
***
06 Mayıs 1934 yılında Amerika’nın Oklahoma şehrinde doğan Larry Shiner, 1971’den bu yana felsefe, kültür tarihi, sanat felsefesi ve felsefe tarihiyle uğraşmaktadır…
Üniversitede profesörlük yapan Shiner, sanat felsefesi, Aydınlanma ve Yunan felsefesi dersleri veriyor…
***
Yazar, sanatın ne olduğu ve nasıl bir rol üstlenmesi gerektiği hakkında öğrencilerine tavsiye edebileceği bir kitap yazmaya karar verir…
Kitabı yazmaya sanat düşüncesinin kısa tarihini anlatmayla başlar…
Ve 18. yüzyılda, sanata dair düşüncenin kesin bir biçimde güzel sanatlar ve zanaat olarak iki kategoriye ayrılmasıyla ortaya çıktığını savunan bir makaleyle karşılaşır…
Araştırmaları sonucunda Sanata, geleneksel yollarla yaklaşabileceği sonucuna varır…
Yazar, “bu kitabı yazmak için araştırmalara başladığım 1980’li yıllarda şunu fark ettim: Sanat, sanatçı ve estetik düşünceleri üstüne çalışmalarımızı 18. yüzyıldan alarak günümüze dek getirmeli ve modern güzel sanatlar sistemindeki kutuplaşmayı aşma çabalarına da özel bir yer ayırmalıyız…” diye ifade etmektedir…
18. yüz yılda başladığı düşünülen sanatı, hemen hemen iki yüz yıllık geçmişi olan bir Avrupa İcadı olarak kabul eder, yazar…
Aydınlanmayla ortaya çıkan diğer pek çok şey gibi, Avrupalı güzel sanat düşüncesinin de evrensel olduğuna inanılıyordu; Avrupalı ve Amerikalı ordular, misyonerler, girişimciler ve entelektüeller, en başından beri bunu evrenselleştirmek için ellerinden geleni yapmışlardır…
Görüldüğü gibi Yazar sanata batı perspektifinden bakmaktadır…
***
“Sanat için Sanat” kavramı henüz bilinmiyordu; ne gerçek bir Sanat Piyasası vardı ne de Koleksiyoncular; her türlü sanat eserinin bir işlevi vardı ve sanatçılar da tıpkı ayakkabıcılar gibi herhangi bir malı tedarik eden kimselerdi…
“sanatçı” güzel sanat eserlerinin yaratıcısıyken, “zanaatçı” sadece faydalı ya da eğlenceli şeyler yapan birisiydi…
18.Yüz yılda zanaat, sanat kavramlarına üçüncü bir isim olarak incelmiş ya da derin düşünceye dayalı zevk, yeni bir adla, “estetik” adıyla anılır hale geldi…
“Elinin hamuruyla erkek işine karışılmaz” sözü dilimize muhtemelen batı kültüründen gelmiştir…
Çünkü batıda sanat erkek işi olarak görülürdü…
Bugün batıda kadınların dikiş nakış işleri "ev sanatı" zindanından kurtulup sanat müzelerine ana salonuna gelebilmişse bu, kısmen, Güzel Sanatlar sisteminin asırlık toplumsal cinsiyet önyargısının, kadın hareketlerinin baskısıyla nihayet kırılması sayesinde gerçekleşebilmiştir…
***
ORTAÇAĞDA SANATLARIN SINIFLANDIRILIŞI:
Liberal sanatlar karşısında; hizmetçi sanatlar…
Üçlüler karşısında; gramer, retorik, mantık…
Dörtlüler karşısında; aritmetik, geometri, astronomi, müzik…
Mekanik sanatlar karşısında; dokumacılık, teçhizat, ticaret, tarım, avcılık, hekimlik, sahne sanatları…
RÖNESANS DÖNEMİNDE LİBERAL SANATLAR:
Üçlüler; Gramer, retorik, mantık…
Dörtlüler; Aritmetik, geometri, astronomi, müzik…
Ressamlar ve hümanist bilginler; Gramer, retorik, şiir, tarih, ahlak felsefesi…
ZANAATÇI VE SANATÇI AYRIMINDAN SONRA:
Yetenek yahut ince zekâ bakımından sanatçı DEHA, zanaatçı KURALCI…
Esin bakımından sanatçı DUYARLI, zanaatçı HESAPLI…
Hüner (zihin ve beden)bakımından sanatçı ZİHİN BEDENİN ÜSTÜNDE, zanaatçı BECERİLİ…
Hayal gücü bakımından sanatçı YARATICI HAYAL GÜCÜ, zanaatçı YENİDEN-ÜRETİCİ HAYAL GÜCÜ…
Öykünme (eski ustalara) bakımından sanatçı ORİJİNALLİK, zanaatçı TAKLİT (modelleri)…
Taklit (doğayı) bakımından sanatçı YARATICI, zanaatçı KOPYACI (doğayı)…
Hizmet bakımından sanatçı ÖZGÜR (oyun),zanaatçı TİCARET (ücret)…
ESKİ SANAT SİSTEMİ, YENİ SANAT SİSTEMİ:
Yön olarak eski sanat sistemi SİPARIŞ, yeni sanat sistemi SERBEST PİYASA…
Üretim olarak eski sanat sistemi SOMUT EMEK, yeni sanat sistemi SOYUT EMEK…
Ürün olarak eski sanat sistemi PARÇA, yeni sanat sistemi ESER…
Temsil olarak eski sanat sistemi TAKLİT, yeni sanat sistemi YARATICILIK…
Alım bakımından eski sanat sistemi KULLANIM, KEYİF yeni sanat sistemi olarak DEĞİŞİM, DERİN DÜŞÜNME…
***
Teknoloji ilerledikçe fotoğraf sanatı ortaya çıkar…
Fotoğraf sanatıyla basın ve matbaa gelişir…
Sanat eleştirmenleri sanatın ilerlemesine katkıda bulunur…
Toplumlarda sanata ve sanatçıya ilgi artar…
Sergi salonları, tiyatro salonları, müze ve festivaller entelektüel insanların uğrak yeri haline gelir…
Sanat eserleri satın almak ayrıcalık gibi görülmeye başlar…
Her konuda olduğu gibi insanlar kendi düşüncelerini karşı tarafa kabul ettirmek için kavga ve tartışma başlar…
Dünyada üzerinde en çok tartışılan konuların başında sanatın olduğunu söyleyebiliriz…
***
İşin ucu postmodern ve dijital sanata kadar geldi, hadi hayırlısı bakalım…
