KİTAP İNCELEMESİ
***
KİTAP ADI: ÇÖLDE İSYAN, OSMANLI ORTADOĞU'YU NASIL
KAYBETTİ?
KİTAP YAZARI: T.E. LAWRENCE
***
Lawrence 1888 yılında İngiltere’de doğdu…
Arabistan'da görev yapmış ve Arapların Osmanlılara karşı
kışkırtılıp, ayaklandırılıp sözde bağımsızlıklarını ellerine vermekle
görevlendirilen ünlü İngiliz ajanı…
İngiliz ordu subayı, arkeolog, diplomat, Arap dili ve
edebiyatı uzmanı olan Lawrence;
Çölde isyan, darphane ve bilgeliğin yedi direği gibi
kitapları yayınlanmıştır…
1935 yılında bir motosiklet kazasında ölmüştür…
***
Kitap, T.E. Lawrence'ın Birinci Dünya Savaşı sırasında Arap
İsyanı'ndaki rolünü ve bu isyanın Osmanlı İmparatorluğu'nun Orta Doğu'daki
kaybına nasıl yol açtığını detaylı bir şekilde anlatmaktadır…
Lawrence'ın Arap liderlerle karşılaşmalarını, askeri
stratejilerini ve çeşitli savaş bölgelerindeki deneyimlerini kapsamaktadır…
Ayrıca, Lawrence'ın kişisel gözlemleri, savaşın zorlukları ve
dönemin önemli askeri ve siyasi figürleriyle ilişkileri de aktarılmaktadır…
***
NOT: Kitabın yazarı Lawrens olduğundan kendisi gibi İngiliz
ajanlarının Arapları tahrik ve kışkırtmalarını kaleme almamıştır…
Osmanlı İmparatorluğu'nun Ortadoğu'daki çöküşünü, iç
huzursuzluklar, askeri zafiyetler, stratejik hatalar ve Arap İsyanı ile İngiliz
desteğinin birleşimi gibi birçok faktörün bir sonucu olarak yansıtmaktadır…
Türklerin "Arapça konuşan nüfusu içindeki
huzursuzluğu" başlangıç noktası olarak belirtir… 1908 Jön Türk
hareketinden bu yana gizli cemiyetlerin büyüdüğü, İngiliz diplomasisinin Şerif
Hüseyin'e bağımsızlık sözü vermesi ve Hüseyin'in İngiliz parası ve desteğiyle
isyanı ilan etmesiyle, bu huzursuzluk somut bir isyana dönüşmüştür…
Türk askerleri açlık, yorgunluk, bitkinlik, soğuk ve ıslak
hava koşulları altında büyük acılar çekmişlerdir…
Askerlerin "sefalet içinde" yaşadıkları, yeterli
çadır, yünlü giysi, bot ve battaniye gibi temel ihtiyaçlardan yoksun oldukları
belirtilir…
Türk ordusu,
Arapların mobil gerilla taktiklerine, özellikle demiryolu sabotajlarına ve ani
baskınlara karşı koymakta zorlanmıştır...
İngiliz uçaklarının
Türk hedeflerini bombalaması ve keşif uçuşları yapması, Türklerde "ciddi
şekilde telaş" yaratmış ve onları savunma önlemleri almaya zorlamıştır…
Cidde ve Mekke'nin düşmesiyle başlayan isyan, Osmanlı'nın
Hicaz üzerindeki dini ve siyasi kontrolünün zayıfladığını göstermiştir...
Hicaz Demiryolu, Mavera-i Ürdün demiryolu, Filistin ve
Suriye demiryollarının sürekli olarak hedef alınmasını ve kesilmesini,
Osmanlı'nın lojistik ve iletişim yeteneğini felç etmiştir…
Ve bu durum, Türklerin ikmal ve takviye yapmasını
engellemiştir...
Sonunda Osmanlı idaresi Ortadoğu’daki büyük kalesi Suriye’yi
kaybeder...
İngilizlerin Şerif Hüseyin'e ve Arap isyancılara sağladığı
maddi (para, silah, erzak) ve askeri (eğitmen, zırhlı araç, hava desteği)
yardımlar Arap İsyanı'nın başarısında hayati bir rol oynamıştır…
Lawrence'ın kendisi gibi İngiliz subaylarının Arap hareketine
olan inancı ve onlara destek sağlaması, Osmanlı'nın Ortadoğu'daki gücünü
kırmada etkili olmuştur…
Faisal, Abdullah, Ali, Nuri El-Şağlan ve Avde Ebu Tayi gibi
Arap liderlerinin sahada gösterdiği cesaret, stratejik zekâ ve halkı örgütleme
yeteneği, Osmanlı'nın kontrolünü kaybetmesinde rol oynamıştır...
NOT: Neymiş demek ki! Araplar Türkleri arkadan vurmamış,
yukarıda belirtilen İngiliz uşaklığı yapan Arap liderlerin kontrolündeki
Araplar vurmuştur…
***
Osmanlı İmparatorluğu'nun Ortadoğu'daki çöküşü, İngiliz,
Arap ve diğer aktörler arasındaki karmaşık ittifaklar ve çatışmalar tarafından
şekillendirilmiştir...
İsyan, çok yönlü bir yapıya sahipti ve bölgesel dinamikler,
dış müdahaleler ve askeri stratejilerin iç içe geçmesiyle ilerlemiştir…
İngiliz diplomasisi, isyanın kıvılcımını çakmada önemli bir
rol oynamıştır:
1-Bağımsızlık Vaatleri,
2-İngilizler, Şerif Hüseyin'e para, silah ve erzak
sağlayarak isyanı ilan etmesine yardımcı oldular...
Ayrıca, Arap birliklerine top, makineli tüfek ve teknik
destek (eğitmen çavuşlar gibi) temin etme sözü verdiler...
Kuşatmalarda ve demiryolu sabotajları gibi kritik
operasyonlarda patlayıcı desteği sağladılar…
3- Danışmanlık ve Stratejik Yönlendirme için Lawrence gibi
İngiliz subayları, Arap isyanının organizasyonu ve liderliğinde kilit rol
oynattılar…
Lawrence, Arap hareketini desteklemek için profesyonel
İngiliz subaylarının danışman olarak görevlendirilmesini tavsiye etmiş ve
kendisi de bu görevi üstlenmiştir…
Onun stratejileri, düşmanın en zayıf maddi bağlantısını bulmaya
ve Bedevilerin hareket kabiliyetini ve arazi bilgilerini kullanmaya
odaklanmıştır…
4- Arap isyanı, çeşitli kabilelerin ve liderlerin karmaşık
ilişkileriyle şekillenmiştir…
Liderlik ve Motivasyon için Şerif Hüseyin ve oğulları
(Faysal, Abdullah, Ali, Zeyd) isyanın önde gelen figürleri oldular…
Faysal, Arapların birliğini sağlamada ve farklı kabileleri
tek bir savaş amacı altında toplamada merkezi bir rol oynamıştır…
Araplar arasındaki kan davaları ve kabileler arası
kıskançlıklar isyanın önündeki önemli engellerdi...
Faysal bu davaları çözmek ve birliği sağlamak için büyük
çaba harcadı...
Ancak, bazı kabileler ganimet peşindeydi…
5-Araplar, Türk ordusuna karşı mobil gerilla savaşını
benimsemişlerdir...
Demiryolu sabotajları, ani baskınlar ve düşmanın lojistik
hatlarını kesme, isyanın başarısında kritik rol oynamıştır...
Türklerin topçu üstünlüğüne rağmen, Araplar kendi hareket
kabiliyetleri ve hafif otomatik silahlarla bunu dengelemişlerdir…
Kısaca, Arap İsyanı, İngilizlerin stratejik desteği, Arap liderlerin birleştirici çabaları ve gerilla taktikleri ile Osmanlı ve Almanların askeri zafiyetleri ve stratejik hatalarının birleşimi sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nun Ortadoğu'daki çöküşünü hızlandırmıştır...
